جنبش‌های اسلامی یمن

مقدمه

در مورد تاریخ این سرزمین،‌باید اشاره كنیم كه از قدیم الایام تا سال 1513 یمن كشور واحدی بوده است كه در عصر عباسیان از حكومت اسلامی بغداد جدا شده و یك حكومت مستقل با مذهب زیدی و تحت امامت آن‌ها اداره می‌شده است. در سال 1513 پرتغالی‌ها به عدن و جنوب یمن حمله كردند. اگر چه موفق نشدند در این سال یمن را تصرف كنند،‌ اما هجوم آن‌ها موجب باز شدن پای عثمانی‌ها به این منطقه گردید. (1) عثمانی‌ها در سلا 1517 یمن را به تصرف خود درآوردند و موفق شدند كه از طرف خود حاكمی را در صنعا به گماردند كه تقریبا در تمامی یمن حكومت می‌كرد. هر چند كه یمنی‌های زیدیدر كوهستان‌های یمن شمالی بهطور مستقل باقی مانده و مشغول جنگ طولانی مدت با عثمانی گشتند،‌ كه در سلا 1636 م به بیرون راندن عثمانیها از یمن منجر شد و تسلط دولت جدید بر تمامی سرزمین‌های یمنی را به همراه داشت. اما پس از مدتی با افول قدرت قدرت حكومت مركزی یمن یك بار دیگر دولت عثمانی در سال 1849 بعد از حمله كردن انگلستان به جنوب یمن و تصرف عدن در سال 1839 به یمن حمله نمود و به جز مناطق كوهستانی صعب العبور،‌كل مناطق شمالی یمن را تحت حكومت خود درآورد. جنوب یمن هم مخصوصا شهر عدن در سال 1881 به صورت یك پایگاه نظامی برای انگلستان درآمده بود. (2)
در این راستا،‌یمنی‌ها در شمال بر شورش خودشان علیه دولت عثمانی ادامه دادند، و موفق شدند عثمانی‌ها را دوباره از خاك یمن در سال 1919 میلادی،‌بیرون رانند. با خروج عثمانی‌ها از یمن شمال این كشور تا سال 1962 تحت حكومت امامان زیدی اداره می‌شد، و قسمت جنوبی تا سال 1967، تحت حكومت استعمارگر بریتانیا بوده است.
یمن شمالی توجه به خصوصیاتی كه در مذهب زیدی برای جایگاه حاكم و مذهب تعیین می‌شد، با تسامح می‌توان از آن به عنوان یك حكومت دینی یاد كرد كه محدوده اقتدار آن شامل جنوب این كشور نمی شد. انگلستان با تحت اختیار گرفتن مناطق جنوبی،‌ آن جا را به محیط مساعدی برای تمركز و آزادی عمل مخالفین حكومت یمن شمالی تبدیل كرده بود. این منطقه به خصوص شهر بندری عدن مبدا بسیاری از افكار و اندیشه‌های غربی جدید،‌اما مخاطره آمیز برای نظام پادشاهی زیدی محسوب می‌شد كه نهایتا نیز بسط افكار مذكور در سراسر كشور به كودتا و سرنگونی دولت پادشاهی امامان زیدی با كمك جمال عبدالناصر رهبر مصر در سال 1962 انجامید و شروع دولت جدید به نام جمهوری عربی یمن می‌باشد. (3)
دولت جدید یمن شمالی كه به عنوان جمهوری و با ایدئولوژی ناسیونالیسم عربی حكومت می‌كرد. برای مستحكم كردن پایه‌ها و مشروعیت خود تلاش نمود تحرك و فعالیت‌های دینی زیدیان تحت محاصره قرار بگیرد و آن‌ها را تحت فشار سیاسی،‌اقتصادی و فرهنگی برای چند دهه قرار داد. در این راستا دولت هر چند خود به عنوان دولت لائیك و با ایدئولوژی ناسیونالیسم و جمهوری خواهی معرفی می‌نمود. اما با گروه‌های اسلامی سنی مخالف زیدی‌ها كمك زیادی می‌كرد. این روابط حسنه بین دولت جدید و گروه‌های اسلامی سنی در شمال تا سال 1990 خوب بوده و محیط آزادی برای فعالیت آن‌ها را با گرایش‌های متفاوت (اخوان المسلمین، سلفی ها) فراهم می‌كرد. (4) هر چند مشاركت این گروه‌های اسلامی در ساختار قدرت ناچیز بود اما هرگز به سمت اختلاف یا خشونت برای كسب قدرت سیاسی پیش نمی رفت. (5) سیاست چند حزبی در كشور یمن پس از اتحاد یمن شمالی و جنوبی در سال 1990 معرفی و اتخاذ شد. تا این تاریخ هم جمهوری عربی یمن شمالی و هم جمهوری دمكراتیك یمن جنوبی توسط یك نظام تك حزبی كنترل می‌شدند. (6)
در یمن شمالی،‌بعد از كشمكش هیا سیاسی و جنگ‌ها و كودتاهای متعدد، جنرال علی عبدالله صالح رئیس سابق یمن،‌در سلا 1982، كنگره ی عمومی خلق را به عنوان حزب حاكم تاسیس كرد كه این حزب عملاً فعالیت احزاب سیاسی دیگر را در این قسمت از یمن كنترل می‌كرد. در یمن جنوبی نیز بعد از خروج انگلستان در سال 1967 و اعلان استقلال این كشور،‌زا سلا 1978،‌حزب سوسیالیست یمن با الگوی احزاب ماركسیست- لنینستی موجود در بلوك اتحاد جماهیر شوروی تشكیل شده و قدرت مطلق را تا سلا 1990 در دست نگه داشت این حزب فعالیت احزاب و گروه‌های اسلامی ممنوع می‌كرد و اجازه فعالیت سیاسی فقط در درون حزب سوسیالیست یمن به رسمیت می‌شناخت. (7)
با اعلام جمهوری یمن در نتیجه اتحاد دو بخش جدا مانده از یكدیگر در سلا 1990،‌ علی عبدالله صالح رئیس جمهوری و دبیر كل حزب كنگره ملی یمن باقی ماند و علی سالم البیض دبیر كل سابق حزب سوسیالیست نیز به عنوان معاون رئیس جمهور منصوب شد. كنگره ی عمومی خلق و حزب سوسیالیست یمن در فاصله ی سال‌های 90 تا 93 نیروهای خود را در دولت انتقالی متحد كرده و با قانونی كردن فعالیت احزاب سیاسی و برگزاری انتخابات رقابتی موافقت نمودند.
اتحاد دو یمن جنوبی و شمالی كه به ائتلاف حزب كنگره حاكم و حزب سوسیالیست انجامید باعث شد كه جنبش‌های اسلامی از این روند جدید احساس خطر بكنند و خود را از سایه ی حزب كنگره ی ملی حاكم در شمال خارج كنند. در اوایل دهه ی 90 جنبش‌های اسلامی با استفاده از فضای آزاد پیش آمده به فعالیت‌های خود عمق و شتاب بیشتری دادند و با دنبال كردن برنامه ‌های فرهنگی نظیر چاپ و انتشار كتب،‌تاسیس مدارس و مراكز علمی و .. سعی در اشاعه ی افكار و اندیشه‌های خود داشتند.

جنبش‌های اسلامی در یمن

اول. بحث مفهومی

برخورد جهان اسلام با تمدن جدید غرب در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم گرایش‌های متفاوتی را در بین گروه‌های فكری و نخبگان مسلمان پدید آورد. در بدو امر جهت گیری هایی نظیر اخذ بدون چون و چرای تمدن غرب و یا تلفیق این تمدن با برخی آموزه‌های اسلامی از مواضع غالب دراین فضا محسوب می‌شدند، اما جنبش‌های اسلامی،‌ به زودی به عنوان یك از عمیق ترین و پایدارترین برخوردهای تلقی شد. (8)
شكست تجربیات جهان اسلام مو عرب در به كار بستن مفاهیم و ایدئولوژی‌های غربی نظیر سوسیالیسم، لیبرالیسم و ناسیونالیسم برای پیشرفت و ترقی جوامع عربی و تقارن این شكست با پیروزی انقلاب اسلامی ایران درس ال 1979 به رونق و تحرك فكری دو چندان جنبش‌های اسلامی در منطقه و جهان اسلام انجامید. (9) اما برای شناخت دقیق جنبش‌های اسلامی در كشورهای عربی،‌ به خصوص یمن باید بین دو جنبه ی از اطلاق متفاوت واژه ای اسلام و مشتقات آن در ادبیات معاصر عربی- غربی تمییز قائل شویم:
1-اسلام گرایی:‌این اصطلاح به حركت‌های فكری- سیاسی منظم كه ادعای داشتن تفسیر منحصر به فردی از دین را دارند،‌و مدعی هستند كه این تفسیر می‌تواند پاسخ مناسبی برای مسائل این دنیایی باشد. اسلام گرایی تلاش می‌كند فرد، جامعه و دولت را براساس تفسیر خاصی دینی اش نظم ببخشد. جنبش‌های اسلامی در جهان معاصر،‌در این چهارچوب قرار می‌گیرند. (10) افرادی نظیر طهطاوی،‌سید جمال،‌محمد عبده، محمد رشیدرا،‌الكواكبی و ... از پیشروان این مكتب محسوب می‌شوند.
2- اسلام گرایان سلف گرا: شاید جریان دوم به برخی انگاره‌های سابق الذكر پایبند باشد،‌اما این اصطلاح به كسانی كه به عمل (سلف) بیش از اجتهاد فكری بها می‌دهند، گفته می‌شود. از نظر آن ها،‌پرداختن به اندیشه‌های بنیادین دینی وقتی مشروع است كه در راستای فعالیت‌های سیاسی شان جهت برقراری حكومت سلف (عمل) صالح باشد. فعالیت‌های سیاسی گسترده و سازماندهی‌های وسیع از ویژگی‌های این جریانات محسوب می‌شود. سلف گرایان در عرصه نظریه پردازی به شدت ضعیف می‌باشند و اولویت عمل بر نظریه ناخوداگاه آن‌ها را به سمت خشونت ورزی برای پیاده كردن اهدافشان می‌كشاند. (11)
اگر این تعاریف را شامل مجموع تمام جریان‌های اسلامی فعال در كل كشورهای عربی بدانیم، كشور یمن با توجه به ویژگی‌های خاص و منحصر به فردش در جهان اسلام، یك مطالعه ی موردی جذاب در بررسی جنبش‌های اسلامی خواهد بود. روشنفكری اسلامی یا جنبش‌های اسلامی سنی و زیدی مذهب برخی از گرایش هیا غالب در این فضا محسوب می‌شوند. (12) بعضی از عوامل ایجاد این حالت در یمن حاصل تفاوت‌های عمیق و پیچیده قومی،‌مذهبی و فرهنگی در این كشور است. همچنین موقعیت خاص جغرافیایی و پیشنه ی تاریخی یمن از صدر اسلام تاكنون تفاوت‌های مذكور را شدت می‌بخشد،‌ و مطالعه آن‌ها را برای علاقه مندان به این حوزه لازم می‌نماید. امروزه كشور یمن شاهد یك انقلاب شد و اسلام گرایان سنی و زیدی نقش مهمی در آن ایفا كردند و همچنین یمن به خاطر درگیری‌های مسلحانه ی بین دولت و بعضی گروه‌های افراطی تندرو در كانون توجه دنیا قرار گرفته است و تحلیل مسائل آن از اهمیت دوچندانی برخوردار شده است. در ادامه به برجسته ترین گروه‌ها و احزاب اسلام گرا فعال در یمن اشاره می‌كنیم.

دوم. گروه‌ها و تشكیلات

1- جنبش اخوان المسلمین (التجمع الیمنی للاصلاح)

سازمان اخوان المسلمین یمن، پس از انقلاب 26 سپتامبر 1962 یمن شمالی تاسیس شد. اما تاثیر جمعیت اخوان المسلمین مصر در تكوین جنبش اخوان المسلمین یمن به آغاز دهه 1940 میلادی باز می‌گردد. در آن زمان،‌سازمان مركزی اخوان مصر برای تشكیل هیئت‌های مبلغی كه در كشورهای اسلامی اهداف این جمعیت را ترویج دهند،‌گروه‌های دانشجویی یمنی حاضر در قاهره را به فعالیت ایدئولوژیك و تبلیغی فراخواند و بلافاصله پس از فراخوانی اخوان المسلمین جمعیت‌ها و گروه‌های اسلامی در یمن فعال شدند. (13) در اوایل دهه چهل میلادی حضور اخوان المسلمین در صحنه فكری- سیاسی یمن بسیار پررنگ تر گردید، پیوستن فرزند امام یحیی حمیدالدین حاكم وقت شمال یمن، به جنبش هیا مخالف حكومت پدرش در عدن تاثیر عمیق جنبش جدید را نشان می‌دهد. (14)
در سال 1948 میلادی انقلابی در یمن با هدف سرنگونی دولت پادشاهی امام یحیی با سردمداری نظامیان اتفاق افتاد و پادشاهی مشروطه به عبدالله الوزیر یكی از همین نظامیان انقلایب منتقل شد. انقلاب با استقبال شدید اخوان المسلمین مواجه شده به نحوی كه در همان ابتدا البناء‌(رهبر وقت اخوان در مصر)‌به قصد تبریك راهی یمن می‌شود. هر چند سفر بناء به دلایلی لغو می‌شود،‌اما عمق تاثیر افكار اخوانی را به خوبی در بین انقلابیون نشان می‌دهد. (15)
انقلاب به زودی با شكست مواجه گردید و حكومت دوباره به فرزند امام یحیی به نام امام احمد باز گردانده می‌شود. وی نیز برای تثبیت موقعیتش، اعضای برجسته اخوان و سایر هواداران را به شدت سركوب می‌كرد. با اوضاع پیش آمده اخوان به سمت فعالیت‌های زیرزمینی كشیده شده و ناخودآگاه به افول می‌رود. در این دوره گروه‌های اسلامی دیگری كه منتقد دولت به شمار می‌روند سر بر می‌آورند و به زودی جایگاه مستحكم اخوان را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند. از جمله مهم ترین این انجمن‌ها می‌توان به «الجمعیه الاسلامیه الكبری» و «حزب الله»(16) به رهبری محمد محمود الزبیری اشاره كرد. (17)
با فروپاشی حكومت امامان زیدی در یمن در سال 1962 فعالیت‌های اخوان المسلمین وارد مرحله ی جدیدی شد و به خصوص در اوایل دهه ی 70 میلادی اوج گرفت. این جنبش با ایجاد یك جبهه ی فعال،‌ به مقابله با فعالیت‌های احزاب سوسیالیست و ناسیونالیست در یمن شمالی و جنوبی،‌پرداخت و هدف نهاییش را تشكیل دولت اسلامی اعلام كرد. (18) اخون با اتكاء به حمایت‌های مالی عربستان سعودی توانست با رسوخ در نظام آموزشی- فرهنگی یمن،‌به تبلیغ انگاره‌های مذهبی در برابر تحركات روز افزون سوسیالیست ‌ها بپردازد و كم كم با قبضه كردن كامل مراكز دینی و فرهنگی اهدافش را به پیش ببرد. البته این همكاری دو جانبه با عربستان سعودی تدریجاً زمینه را برای بروز گرایش‌های سلفی در میان اعضاء فراهم نمود كه رفته رفته، به افتراق آن‌ها از جریان اخوان المسلمین مصر انجامید. (19)
در همین چارچوب وحدت دو یمن شمالی و جنوبی در سال 1990، موجب شد زمینه ی مساعدی برای فعالیت احزاب اسلامی فراهم شود، به نحوی كه در این دوره ما شاهد تشكیل بیش از سه حزب سیاسی اسلام گرا با زمینه‌های متفاوت هستیم. (20)
اخوان المسلمین با تاسیس جمعیت اصلاح طلبان یمن در 13 سپتامبر 1990 اعلام موجودیت كردند. به رغم آن كه برخی رهبران این جمعیت ارتباط آن را با اخوان انكار می‌كنند، اما بی تردید اخوان المسلمین اساسی ترین عامل تاسیس این جمعیت است،‌و سران برجسته اخوان سمت‌های حساسی را در این جمعیت تصاحب كردند از جمله آن‌ها مقام دبیر كلی و ریاست مجلس شورا بود. در این دوره اخوان یكی از تاثیرگذارترین جریان‌ها و احزاب اسلام گرای یمنی بوده است. قوت و نفوذ آن‌ها به اعتقاد كارشناسان،‌حاصل به هم پیوستن اندیشه ی روشنفكری دینی و روحیات قبایلی بوده،‌البته نمی توان از نقش بازرگانان و شركت‌های تجاری به همراه عربستان سعودی كه نیازهای مالی این گروه را به خوبی پوشش می‌دهند،‌غفلت نمود. (21)
حزب جمعیت اصلاح طلبان یمن،‌از آغاز تشكیل خود، در سال 1990 وارد كشمكش با احزاب سوسیالیستی و جنبش‌های اسلامی زیدی شد و در این راه به اتحاد با حزب دولتی رئیس سابق یمن علی عبدالله صالح كنگره ملی تن داد كه به قوی تر شدن آن انجامید. با وجود این كه حزب در درونش دارای جناح بندی‌های پیچیده ای است،‌اما لزوم تلاش برای تشكیل یك دولت اسلامی نقطه ی وفاق تمامی این جناح‌ها محسوب می‌شود. (22)
این حزب كماكان خود را به پیروی از آموزه‌های روشنفكری اسلامی و برای خود شش هدف معین كرد.
1- تلاش برای اجرای شریعت اسلامی و تمسك به اهداف انقلاب 1962، یمن و رژیم جمهوری،‌ وحدت یمن و سعی درایجاد وحدت اسلامی
2- تلاش برای ایجاد اقتصاد اسلامی و اجرای آن.
3-اصلاح قوه قضائیه و تلاش در اصلاح آموزش و پرورش براساس شریعت اسلامی، و همچنین تقویت اعتقادات اسلامی در میان نیروهای مسلح.
4- مشاركت در حكومت و تاسیس انجمن‌های حقوقی و سیاسی براساس شریعت اسلامی
5- رد استبداد و انتخاب دموكراسی اسلامی به عنوان روش صحیح برای انتخاب حاكمان و مسولان
6- دعوت به فعالیت سیاسی مسالمت آمیز برای تحقق اهداف حزب می‌باشد.
اركان و تشكیلات حزب جمعیت اصلاح طلبان به شرح زیر می‌باشد:
1- كنگره عام (الموتمر العالم):‌این كنگره ستون اصلی این حزب به شمار می‌آید و قوانینی كه در این كنگره تصویب می‌شود برای سایر اعضاء و تشكیلات دیگر حزب لازم الاجراء می‌باشد. كنگره هر چهار سال،‌ دو بار تشكیل جلسه می‌دهد. شورای نخبگان،‌ شورای مركزی،‌ هیات اجرائی و هیات قضایی را انتخاب می‌كند. اعضاء این كنگره شامل علماء،‌هیات موسسان و فعالان این حزب هستند.
2- شورای مركزی (مجلس الشوری):‌این مجلس از 130 نفر تشكیل می‌شود كه از طرف كنگره ملی انتخاب می‌شوند. وظیفه این شوری اجراء كردن قوانین مصوب كنگره ملی است و اداره نهادهای مختلف حزب می‌باشد.
3-شورای نخبگان (الهیئه العلیا): این شورای به عنوان هیات سیاسی حزب محسوب می‌شود و از رئیس و معاون شورای نخبگان، ‌رئیس شورای مركزی،‌ دبیر كل حزب و دو تن از معاونینش، ده نفر از اعضاء منتخب شورای مركزی و رئیس فراكسیون حزب در مجلس تشكیل می‌شود.
4- هیأت اجرایی (الامانه العامه):‌این هیات از دبیر كل و معاونان سیاسی، ‌اقتصادی و اداری او تشكیل می‌شود.
5- هیات بازرسی (القضاء التنظیمی): وظیفه‌ی این هیات مجازات افراد متخلف و بازرسی از امور اداری و مالی حزب می‌باشد. (23)
در كل می‌توان گفت كه حزب جمعیت اصلاح طلبان یمن دارای پشتوانه مردمی است و از بزرگ‌ترین احزاب اسلام گرا فعال در یمن محسوب می‌شود. این حزب در مجلس فعلی یمن دارای 57 نماینده است و با دولت یمن همكاری نزدیكی دارد. حزب هم دارای موسسات مالی، ‌علمی و دانشگاهی بزرگ است،‌ و فعالیت‌های فرهنگی اجتماعی بسیاری در جامعه یمن انجام می‌دهد. از بزرگ‌ترین مخالفان این حزب می‌توان به جنبش‌های اسلامی زیدی مانند انصارالله الحوثیین و احزاب سوسیالیست و ناسیونالیست اشاره كرد. به اعتقاد جنبش انصار الله حزب جمعیت اصلاح طلبان از طرف دولت یمن و عربستان سعودی پشتیبانی می‌شود و سعی می‌كند با تبلیغاتی مذهبی سنی جمعیت شیعیان زیدی را مورد حمله قرار بدهد. (24)

2- اتحاد القوی الشعبیه

این حزب خود را اولین تشكیلات قبل از شكست انقلاب مشروطه سال 1948 یمن می‌داند. موسسین این حزب كه مجموعه‌ای از نخبگان شاغل در نیروهای مسلح و روشنفكران بودند. پس از شكست انقلاب متحمل ضربات سنگینی از طرف دولت وقت شدند، ‌به صورتی كه حزب تا سال 1960 نتوانست نقش گذشته‌اش را در عرصه‌ی سیاسی یمن باز یابد. یمن جنوبی منطقه فعالیت این حزب محسوب می‌شد و مهاجرینی كه از شمال وارد این منطقه می‌شدند به شدت تحت تاثیر تبلیغات آن قرار گرفتند.‌ (25) ‌یكی از موسسین اصلی حزب به نام ابراهیم علی الوزیر اهداف حزب را به این ترتیب اعلام می‌كند:
الف) تلاش برای اجرای عدالت اسلامی- اجتماعی در جامعه
ب) تامین آزادی برای شهروندان
ج) ایجاد فرهنگ بردباری و رفع تبعیضات طبقاتی در میان مردم
آن‌ها خود را در ذیل تفسیر آیه‌ی «و جعلناكم امه وسطا»‌(26) اعتدال گرا معرفی می‌نمودند و معتقد بودند كه نظام پادشاهی زیدی با توجه به ذات ظالم آن و قدرت بی حد و حصر شاه نظامی فاسد است،‌اما انقلاب پیروز شده در سال 1962 توسط نظامی‌ها را راه حل مناسبی برای خروج از این وضعیت نمی‌دانستند و نتایج آن را مطلوب نظر توده‌های مردم یمن نمی‌دیدند. (27)‌ تشكیلات خود را حزبی اسلامی و جزیی از جریان كلی نوزایی اسلامی در جهان اسلام معرفی می‌كرد و برای خود جایگاه رهبری ملت یمن را محفوظ می‌دانست.
التزام عملی به كتاب خدا و سنت پیامبر اسلام از جمله شروط عضویت در این حزب تعیین گردیده و هدف تشكیلات در نظامنامه‌ی حزب اتحاد القوی الشعبیه،‌ ایجاد یك دولت قرآنی است كه ملزم به پیاده كردن احكام اسلامی می‌باشد. در این نظام، مردم حاكمان اصلی تلقی می‌شوند كه با «راهبرد شورایی»‌ به اداره‌ی جامعه خواهند پرداخت. (28)
عدالت اسلامی در توزیع اموال و ثروت‌های جامعه و مناسب حكومتی به بهترین نحو باید اجرا شود و حاكم اسلامی از اهلیت ذاتی اسلام برخوردار باشد. در نهایت حزب ایجاد و بهره بردن از مفهوم «خیر» را سرلوحه‌ی برنامه‌های خود می‌داند و جامعه‌ی عاری از تعصب،‌ زورمداری و بهره كشی انسان‌‌ها از یكدیگر را می‌ستاید. (29)‌بنیادهای اسلامی صدور احكام برای اداره‌ی جامعه از نظر آن‌ها، ‌قرآن، ‌سنت نبوی،‌ عقل بشری ( كه می‌توانیم از آن در بهره بردن از علم روز دنیا كمك بگیریم) و مشاركت همه‌ی ملت‌های دنیا، به خصوص كشورهای اسلامی در ایجاد تمدن جدید می‌باشد. به نظر حزب برخورد با مسایل دنیا باید بر پنج بنیاد مهم اسلامی یعنی حق،‌ خیر،‌عدل ، ‌صلح و شورا استوار باشد. (30)
این جریان با وجود پایبندی به مبانی اسلامی، معتقد به ارائه‌ی فضای مناسب به دیگر احزاب با گرایش‌های متفاوت حتی احزاب سكولار است و حاكم بودن نظام دموكراتیك بر رقابت‌های حزبی را می‌ستاید. آن‌ها در تفسیر آیه‌ی شریفه «لایزالون مختلفین الا من رحم ربك»‌(31) وجود اختلاف‌های نظری بین افراد را امری طبیعی می‌داند.
اتحاد القوی الشعبیه سه جریان مهم مانع شكوفایی تمدن و بیداری اسلامی را به این ترتیب معرفی می‌كند:
الف) جریان «البقره» (گاو صفت‌ها): معتقد به این جریان از درك عمق مسائل عاجزند و به شدت ظاهربین می‌باشند. آیه‌ی 67 سوره‌ی بقره در شرح جدال حضرت موسی با بنی اسرائیل پیرامون دستور ذبح گاو و پرسش مردم از شرایط گاو، به صورت نمادین برخی از ویژگی‌های این گروه را بیان می‌كند.
ب) جریان مارقین:‌حزب،‌عمده‌ی خصوصیات فكری مارقین را در توجه بیش از حد به ظواهر احادیث و سنت نبوی، ‌خشونت طلبی در راستای پیاده كردن اهداف، ‌تكفیر مخالفین‌شان و توجه به حواشی غیرضروری و تفرقه افكنانه در بین مردم مسلمان می‌داند.
ج)اهل الكهف: این گروه مسلمانان را از عصر و زمانه شان جدا می‌كنند، ‌آن‌ها در درك شرایط زمانه و عصر امروز و لزوم تطبیق اسلام با برخی مقتضیات ضروری غلفت می‌كنند و به زعم خود می‌خواهند اسلام را به قرون صدر اسلام بازگردانند.
به نظر برخی از پژوهشگران مواضع امروز حزب با جریان‌های لیبرالیستی بعضی از كشورهای عربی همخوانی زیادی پیدا كرده است و نمودهای بارز آن را می‌توان در تاكید حزب بر مفاهیمی نظیر مطلوبیت اقتصاد بازار آزاد و فردگرایی در سیاست دید. (32) این حزب امروز در جامعه یمن طرفداران زیادی ندارد.

3- حزب الحق

بررسی تحولات و مبانی فكری مربوط به اسلام سیاسی در كشور یمن، ‌بدون درك كلیاتی در مورد مذهب زیدی امكان پذیر نیست. زیدیه یكی از مهم‌ترین شاخه‌های مذهب شیعه می‌باشد كه به خاطر دیدگاهایش جزء سیاسی‌ترین فرق اسلامی محسوب می‌شود. آن‌ها به امامت زید بن علی بن الحسین (ع) بعد از امام سجاد (ع) معتقدند. عقیده آن‌ها بر این است كه هر سید علوی فاطمی كه عالم، ‌زاهد و شجاع باشد و به علاوه خروج به شمشیر نموده و مردم را به پیروی از خود دعوت نماید،‌ تمام شرایط امامت را دارا می‌باشد. (33)‌البته شرط خروج مسلحانه برای امام پس از تثبیت حكومت زیدی در یمن به جزء موارد خاصی معلق گردید و امام بعدی به وسیله شورای از علما برحسب شروط مقرر انتخاب می‌شد. (34) بعد از سقوط حكومت زیدی و ایجاد دولت جدید در سال 1962،‌ اندیشه سیاسی زیدی ناگزیر تن به یك انزوای طولانی مدت ناشی از فضای جدید سیاسی داد و عملاً تا اوایل دهه نود حضور قابل توجهی در صحنه سیاسی یمن نداشت.
حزب الحق از جمله احزاب زیدی مذهب و جدید یمن محسوب می‌شود كه بعد از اتحاد بین دو یمن جنوبی و شمالی در سال 1990 تشكیل شده است و موسسین آن از بین برخی از علما و قضات برجسته زیدی برخاسته‌اند.
این حزب برای خود هویتی یمنی و اصالتی اسلامی قائل است و تشكیل حكومت اسلامی را از جمله اهدافشان در یمن می‌داند. (35) این حزب در صحنه‌ی سیاسی یمن رقیب جدی حزب الاصلاح منتسب به اخوان المسلمین محسوب می‌شود. در پی اتحاد حزب الاصلاح با حزب كنگره ملی یمن در جریان كشمكش‌های سال 1994 حزب الحق نیز به سمت حزب سوسیالیست كشیده شد.
پس از فرو كش كردن جنگ داخلی یمن در سال 1994 فعالیت‌های حزب به محاق فرو رفت. مهم‌ترین دلیل این ضعف، ‌شكست سوسیالیست‌های جنوب در جریان جنگ داخلی یمن بود كه به تحت فشار گذاشته شدن متحدان آن از سوی دولت منجر شد. (36) البته افول حزب الحق منحصر به این بعد نبود،‌ بلكه عواملی نظیر اتهام به حزب از سوی دولت، ‌در مورد تلاش برای برگرداندن نظام امامت زیدی به عنوان مدل حكومتی مطلوبشان،‌ عدم تمكن مالی و نداشتن متحد قبایلی نیرومند، ‌و مهم‌تر از همه قطع همكاری بعضی از علمای بزرگ زیدی مذهب نظیر علامه مجدالدین المویدی و بدرالدین الحوثی و ... با حزب،‌ از سویه‌های جانبی و تشدید كننده این افول محسوب می‌شدند.
یكی از مهم‌ترین نظریه پردازان حزب، جهت حركت آن را ابطال باطل و احقاق الحق می‌داند و حركت معتقدین به آرمان حزب را در جهت آیه‌ی شریفه «و لتكن منكم امه یدعون الی الخیر ...»‌(37) می‌بیند. حزب الحق،‌تحركات تفرقه افكنانه در بین مسلمانان را، ‌به شدت محكوم می‌كند و ضمن اعلام این كه حكومت جمهوری یمن را به رسمیت می‌شناسد،‌جهت كلی تشكیلاتش را در چهارچوب قانون اساسی یمن، مشاركت مسالمت امیز و به دور از خشونت تعریف می‌كند. (38) احیای امر به معروف و نهی از منكر اسلامی،‌ تحقق عدالت شرعی در جامعه و همچنین تلاش برای ایجاد وحدت اسلامی از سرلوحه‌های فعالیت‌های حزب الحق قلمداد می‌گردد. (39)
از دیگر ابعاد تلاش‌های فكری حزب الحق، ‌را می‌توان به نظریه پردازی حزب پیرامون تلفیق مقتضیات زمان با شرع اسلامی و از جهت دیگر جستجو برای یافتن پاسخی مناسب از اسلام در رویارویی با تمدن بشری جدید كه به سرعت به سمت جهان شمول شدن می‌رود،‌ اشاره كرد. از نظر حزب الحق كانون و مركز این تلاش‌های فكری باید علمای دین باشند. هر چند آن‌ها تحت تاثیر شرایط زمانه از ایفای این نقش ذاتی خود بازمانده‌اند و لیكن بنا به فرموده‌ی پیامبر در حدیث شریف «العلماء ورثه الانبیاء» باید این نقش مهم احیا و پررنگ شود. (40)
برخی تندروی‌های بدون منطق و عدم موفقیت جنبش‌های اسلامی معاصر نتیجه‌ی طبیعی غفلت از پرداختن به مبانی فكری و نظریه پردازی علماء است و وارد شدن ایشان به جایگاه گذشته شان راه را برای غیرمتخصصین و بدعت گذاردن در ارائه تفسیرهای بی مبنا می‌بندد. (41)
جایگاه عمده‌ی حزب الحق در صحنه سیاسی امروز یمن بیشتر به دلیل مخالفت‌های سرسختانه‌اش با جنبش اخوان المسلمین و همچین فعالیت‌های وهابیت در این كشور است. حزب این فعالیت‌‌ها را خطری عمده برای آینده فرهنگی- سیاسی یمن می‌داند و نسبت به گسترش آن‌ها اعلام هشدار می‌كند. (42) حزب الحق با عدول از شروط «علوی فاطمی» و لزوم خروج بر حاكم وقت كه در مذهب زیدی از ویژگی‌های امامت مسلمین محسوب می‌شود،‌ هر چند توانسته بخشی از اتهامات دولت و گروه‌های مخالف را پیرامون انگیزهایش از شركت در روندهای سیاسی پاسخ دهد ولیكن با انتقادات شدید بعضی از علمای سنتی زیدی مذهب مواجه شده كه این تغییرات را برخلاف روح كلی مذهب زیدی می‌دانند. (43)
با ادامه فعالیت‌های حزب و دست و پنجه نرم كردن با مشكلاتی كه قبلاً گفته شده،‌ دو موج ریزش نیروی گسترده در تشكیلات رخ داد. موج اول شامل خروج بعضی از علمای زیدی مذهبی می‌شد كه ادامه‌ی مشاركت سیاسی در این قالب را دیگر مثمرثمر نمی‌دانستند و نهایتاً ریزش جوانان تندرو كه به تاسیس جنبش الشباب المومن (جوانان مومن) انجامید. (44) این جنبش امروز به نام جنبش انصارالله معروف شد و از بزرگ‌ترین و موثرترین جنبش‌های اسلامی یمن محسوب می‌شود كه در ادامه این مقاله به آن خواهیم پرداخت.
حزب الحق امروزه با پشت سرگذاشتن این تحولات برای ادامه نقش آفرینی سیاسی وارد ائتلاف و اتحاد با دیگر احزاب سیاسی یمن شده است. آن‌ها با ملحق شدن به اتحاد پنج گانه احزاب مخالف دولت توانستند در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال 2004 حدود 20 0/0 آراء را كسب نمایند. (45)

4- جنبش سلفی گرا

با این كه حضور جدی سلفی‌ها در عرصه‌های فرهنگی و سیاسی یمن از اوایل دهه نود شروع شد اما اولین گزارش‌ها از حضور مستقیم گرایشات سلفی در یمن به اواخر دهه‌ی 70 میلادی باز می‌گردد. (46) هیجان عظیمی كه از حمله اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان در جهان اسلام ایجاد شده بود، بسیاری از نیروهای مذهبی یمن را با انگیزه جهاد به افغانستان كشاند. (47) با پیروزی مجاهدین در این جنگ بخش اعظمی از نیروهای یمنی كه در افغانستان تحت تاثیر آموزه‌های سلفی قرار گرفته بودند به كشور بازگشتند و در قالب تشكل‌های گوناگونی نظیر «جیش ابین عدن الاسلامی» سعی به پیاده كردن عقاید شان نمودند. بازگشت آن‌ها به عنوان،‌ آغاز حركت‌های خشونت آمیز به یمن محسوب می‌شود. (48) بازگشت آن‌ها،‌با مساعدت حزب كنگره ملی و به منظور یاری گرفتن از آن‌ها، برای مقابله با حزب سوسیالیست در جنوب بود كه به تازگی اختلافات عمیقی با كنگره ملی در شمال پیدا كرده بود. (49)
حزب كنگره‌ی ملی در جریان این جنگ از نیروهای جهادی یمنی كه در افغانستان تجارب جنگی فراوانی كسب كرده بودند و از انگیزه‌ی زیادی برای جنگ با «ماركسیست‌های ملحد و شیعیان زیدی» برخوردار بودند، استفاده كرد. دولت یمن از اتحاد با سلفی‌ها منافع گوناگون و شاید مهم تری برای خود در نظر داشت،‌ تبلیغات دینی سلفی‌ها از طرف دولت،‌ سد محكمی در برابر گرایشات سوسیالیستی و جنبش‌های زیدی مذهب دانسته می‌شد. (50)
هر چند جنگ داخلی یمن باعث كشته شدن بسیاری از این نیروها شد، ‌اما در روند سهم خواهی آن‌ها از پیروزی در فضای سیاسی جدید یمن كمك بزرگی كرد. مشاركت آن‌ها در روند جنگ و همكاری با دولت باعث شد این گروه‌ها بتوانند فضای مناسبی برای تحرکات بعدی در جامعه مذهبی یمن پیدا كنند.و.
پیروزی نهایی در جنگ علیه جدایی طلبان جنوب، ‌آغاز اختلافات بنیاد گرایان اسلامی و دولت یمن بود. آن‌ها معتقد بودند دولت یمن در تحقق وعده‌های خود برای به كار گیری آن‌ها در نیروهای مسلح و دیگر ساختارهای سیاسی، ‌فرهنگی كوتاهی كرده است. (51)
این اختلافات با دولت باعث افتراق سلفی‌ها به دو گروه می‌باشد یك گروه با همكاری با دولت و گرفتن امتیاز نظیر مشاركت در آموزش و پرورش،‌ ایجاد مركز مذهبی و تبلیغات گسترده وهابیت در جامعه یمن قانع شدند و گروه دیگر با ادامه مبارزات مسلحانه بر علیه دولت برای تحقق اهدافشان ادامه دادند. (52)
انتظارات روز افزون سلفی‌ها از دولت و خشونت طلبی این گروه‌ها با واكنش سخت دولت و سركوب شدید مواجه شد. اولین درگیری‌ها بین سلفی‌های مخالف و دولت در سال 1999 رخ داد. جیش عدن أبین (ارتش عدن متعلق به شهر ابین)،‌16 جهانگرد خارجی را به اتهام انجام فعالیت‌های تبلیغاتی (تبلیغ مسیحیت در میان مردم ) گروگان گرفتند. دولت این حركت را با یك حمله ی نظامی سخت جواب داد. به صورتی كه رهبر جریان به نام ابوبكر المحضار دستگیر و محكوم به اعدام شد. (53)
انفجار ناو آمریكایی در خلیج عدن، سال 2002 ضمن این كه گسترش یافتن فعالیت‌های فوق الذكر را نشان می‌داد، توجه جهانیان را به تحولات داخلی یمن جلب نمود. این واقعه آغاز درگیری‌های فرسایشی دولت با سلفی‌های مسلح بود كه تا امروز نیز ادامه دارد.
مهم‌ترین خواسته‌های سیاسی سلفی‌ها در پس فعالیت مسلحانه شان، ‌عدم پذیرش دولت یمن،‌ نپذیرفتن فعالیت احزاب سكولار و شیعیان زیدی در جامعه و واكنش شدید آنها به حمله‌ی آمریكا به عراق و افغانستان بود،‌ كه به زعم شان آغاز جنگ‌های صلیبی جدید مسیحیت علیه اسلام است. (54)
مركز توجه تمامی گروه‌های سلفی و بنیاد گرای اسلامی لزوماً به تصاحب قدرت سیاسی و معارضه با دولت معطوف نیست،‌ بلكه شاید در نزد برخی از آن‌ها پرداختن به جنبه‌های فرهنگی جامعه نظیر تبلیغ انگاره‌های مذهبی مورد نظرشان، مهم تر از پرداختن به سیاست (به معنی تلاش برای تصاحب قدرت) باشد.
در كل می‌توان گفت،‌سلفی‌ها در یمن مجموعه‌ای از گرایشات متنوعی هستند كه از معتقدین به جهاد مسلحانه علیه دولت تا طرفداران فعالیت فرهنگی صرف و جانبدارانه از دولت را،‌ شامل می‌شود. (55)
«القاعده یمن» و «الجیش الاسلامی فی الیمن» از مهم‌ترین گروه‌های سلفی مسلح محسوب می‌شوند و گروه شیخ مقبل الوادعی و جمعیه الحكمه الیمنیه از مهم‌ترین تشكل‌های فرهنگی مذكور می‌باشند.
گروه‌های فرهنگی سلفی انجام فعالیت‌های خیریه،‌ تلاش برای بازگشت به فرهنگ سلف صالح،‌ و مبارزه با بدعت گذاری‌های شیعیان و صوفیه (به زعم خود) را از نقاط مشترك فعالیت خود می‌دانند. گروه‌های سلفی غیرمسلح،‌ مردم را به تبعیت از اوامر ولی امر مسلمین، كه در نظر آن‌ها همان دولت حاكم است دعوت می‌كنند و به ترغیب مردم برای شركت در انتخابات و سایر روندهای حكومتی در جهت سیاست‌های حزب حاكم می‌پردازند. (56)
در سال‌های اخیر مقابله با جنبش اسلامی زیدی انصارالله (حوثی‌ها) كه به نظر سلفی‌ها خائنین به یمن و بدعت گذار در دین و وابسته به جمهوری اسلامی ایران هستند، به بزرگ‌ترین وجه اشتراك آنها با یك دیگر و دولت یمن تبدیل شده است. (57)

5- انصار الله (حوثی ها)

جنبش انصار الله (حوثی ها) یكی از لطیف‌های انشعابی از حزب اسلامی الحق بود كه قبلاً به نام الشباب المومن فعالیت می‌كردند. این جنبش زیدی با اتكاء به گفتمان مذهبی جذابش سعی در مقابله با دخالت آمریكا در مسائل داخلی یمن،‌ تفكرات سلفی وهابی و جلب جوانان به اندیشه‌های مورد نظر خود داشتند. آن‌ها ابتدا در دهه نود بافرهنگی عنوان نمودن جهت فعالیت‌هایشان، ‌اشاعه‌ی مجدد احكام اسلامی رو به فراموشی مذهب زیدی و ایجاد نوزایی فكری در آن را از مهم‌ترین اهدافشان برشمردند. (58)
تاكید جنبش بر غیرسیاسی بودن حركتشان در ابتدا، فرصت مناسب را برای شروع فعالیت از سوی دولت و گسترش نفوذشان در میان مردم فراهم نمود. ضمن این كه موسس این جنبش شهید سید حسن بدرالدین الحوثی كه از خاندان الحوثی برخاسته بود،‌ به واسطه‌ی برخاستن علمای زیادی از خانواده‌اش،‌ اعتبار خاص در بین مردم یمن داشت.
گرایش‌های نوین این جنبش در فعالیت‌های فرهنگی، ‌نظیر بها دادن به مدرسه به عنوان یك جایگاه فرهنگی،‌ آموزشی جدید هم طراز مسجد،‌ و یك سری ابتكاراتی در جهت جذاب تر شدن تعلیمات مذهبی برای نسل جوان، ‌با واكنش علمای سنتی زیدی مواجه شد كه این نوآوری‌ها را مخالف روح سنتی مذهبشان می‌دیدند. (59) اما با گسترش فعالیت‌های فرهنگی آن‌ها، ‌و اقبال روز افزون جوانان به این گروه،‌ برخی مطالبت آن‌ها از دولت و یا موضع گیری‌هایشان نسبت به مسائل بین المللی نظیر دخالت‌های آمریكا،‌ رنگ و بوی سیاسی پیدا كردند.
دولت كه نسبت به روند رو به رشد این جنبش در دهه اول قرن بیست و یكم،‌به شدت نگران شده بود،‌ و به مخالفت با درخواست‌های آن‌ها،‌ در ارائه مجوز به فعالیت‌های جدید آن‌ها پرداخت. تلاش دولت برای بازداشت سید حسن الحوثی رهبر وقت این جنبش،‌ به خاطر تاكید برشعارهای ضد آمریكا و اسرائیلی، به شعله ور شدن اختلافات منجر گردید و نهایتاً به اعلام تروریستی و غیرقانونی بودن حركت الشباب المومن توسط دولت انجامید. (60)
ادامه این درگیری‌ها، ‌به یك جنگ داخلی فرسایشی بین جنبش از یك طرف و دولت یمن و متحدانش مخصوصاً عربستان سعودی در فاصله سال‌های 2004-2008 انجامید. این جنگ باعث كشته شدن ده‌ها هزار نفر بوده اما این جنبش بر غم تلاش دولت و عربستان سعودی توانست این جنگ‌ها را پشت سر بنهد و این بحران را پشت سر بگذارد. تا این كه دولت یمن مجبور شد در ماه‌های پایانی سال 2008 بر سر جزئیات با این جنبش به یك آتش بس توافق نمودند و رئیس جمهوری یمن در پی یك توافق رسمی،‌ رسماً در 26 سپتامبر 2008 پایان جنگ دولت با جنبش الشباب المومن را اعلام نمود.
تامل در اندیشه‌ی سیاسی جنبش انصار الله (حوثی ها)‌ به سبب برخی جنبه‌های پیچیده و جنگ‌های طولانی با دولت،‌به راحتی میسر نیست، ‌و لیكن با تامل در بخشی از سخنرانی‌ها و مكتوبات رهبران این جنبش كه امروزه طرفداران زیادی دارد و به عنوان بزرگ‌ترین جنبش‌های اسلامی یمن در وقت حاضر محسوب می‌شود، می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد. (61)
اولین ویژگی مهم جنبش انصارالله تحت تاثیر بودن عمیق آن‌ها از اندیشه‌های امام خمینی (ره) است. این تاثیرپذیری به صورت واضحی در سخنرانی‌های سید حسین بدرالدین الحوثی رهبر وقت جنبش و دیگر رهبران مشهود بود كه به تجلیل از شخصیت و مشی مبارزاتی امام خمینی (ره) و جمهوری اسلامی ایران، در جهان اسلام می‌پرداختند. (62) ویژگی دیگر آن‌ها مقابله با دخالت آمریكا در امور داخلی یمن و سعی در استقلال سیاسی و اقتصادی كشور یمن از آمریكا و عربستان سعودی می‌باشد. (63)
با وجود این كه دولت یمن از بدو تا امروز، ‌فعالیت‌های حوثی‌ها را به عنوان تلاش برای استقرار مجدد نظام امامت زیدی متهم می‌كند،‌ اما جنبش با رد این اتهام، ‌دفاع از حیات مذهبی زیدی،‌ در برابر هجمه‌ی آموزه‌های وهابیت كه در سایه‌ی حمایت مالی عربستان سعودی به شدت در حال گسترش میان مردم است. مقابله با توطئه‌های آمریكا و اسرائیل در جهان اسلام و ایجاد وحدت اسلامی بر اساس برادری و همكاری بین سایر مذاهب و كشورهای اسلامی را هدف خود می‌داند. (64)
اعتدال،‌ محبت و همكاری مسالمت آمیز بین همه، ‌مذاهب اسلامی و دوری از تفكیر و خشونت طلبی كوركورانه گروه‌های اسلامی تندرو (سلفی) بر علیه سایر مذهب اسلامی مخصوصاً شیعیان از اهداف این جنبش محسوب می‌شود. (65)
به اعتقاد رهبران این جنبش تندروهای سلفی یك آلت سیاسی است كه در دست ایالت متحده آمریكا و عربستان سعودی برای ایجاد اختلافات بین مسلمانان و منحرف افكارشان از هدف اول آن‌ها برای آزادسازی قدس شریف و اخرج استعمارگران اسرائیلی از خاك فلسطین اشغالی است.
آزادی فلسطین و كمك به گروه‌های مقاومت در لبنان و فلسطین هدف اول همه مسلمانان می‌دانند و همه كشورهای اسلامی به اعتقاد این جنبش باید با جمهوری اسلامی ایران در راه كمك به مقاومت اسلامی،‌ همكاری جدی داشته باشند.
برخی از پژوهشگران واكنش انصار الله درگذشته به دولت یمن و كشیده شدن آن‌ها به سمت درگیری‌های مسلحانه را،‌ ناشی از احساس ذهنی آن‌ها در مورد مظلومیت مداوم مذهبشان، ‌محرومیت اقتصادی و سیاسی مناطق‌شان و عدم توجه دولت به عدالت اجتماعی در بین پیروان مذاهب مختلف می‌دانند. (66)
در كل می‌توان گفت،‌ با امضاء توافق نامه دوحه (67) بین این جنبش و دولت یمن در سال 2008 و همچنین حدوث انقلاب یمن در سال 2011 كه این گروه فعالیت بزرگ در این انقلاب ایفاء كرده بود. زمینه بزرگ برای گسترش این جنبش و تبدیل آن‌ها، به یك نیروی سیاسی و فرهنگی بزرگ در جامعه یمن تبدیل گردید.
فعالیت سیاسی و فرهنگی جنبش انصار الله امروز دیگر به شهر صعده در شمال یمن محدود نمی‌باشد بلكه شامل همه شهرهای یمن است. طرفداران زیادی از همه گروه‌های سیاسی و مذهبی جامعه‌ای یمن را به خودشان جلب گردند. رهبر فعالی این جنبش سید عبدالملك الحوثی است كه دارای ویژگی‌های كارزمایی در میان طرفداران می‌باشد. نقش سیاسی و فرهنگی حوثی‌ها در جامعه یمن رو به افزایش است و نقش مهمی در تحولات سیاسی،‌ اقتصادی و اجتماعی آینده این كشور ایفاء خواهند كرد. هر چند دولت یمن همراه با عربستان سعودی و گروه‌های، ‌سلفی وهابی هنوز بر علیه آن‌ها فعالیت می‌كنند و سعی می‌كنند گسترش آن‌ها را محور سازند.

جمع بندی

شاید بتوان با كمی اغماض جمهوری یمن را متنوع‌ترین محیط سیاسی برای جنبش‌های اسلامی با تمام گرایش‌هایشان در تمام كشورهای عربی دانست. شكاف‌های عمیق قومی،‌ فرهنگی، سیاسی و حتی محیط جغرافیایی این كشور، ‌عرصه را برای جنبش‌های اسلامی و تمام تبلورهایش از قبیل احزاب اصلاح طلب اسلام گرا، یا جنبش‌های مسلحانه و تندرو در یمن فراهم كرده است. هر چند نظام سیاسی در شمال یمن تا سال 1962 رسماً یك حكومت دینی محسوب می‌شد ولی فعالیت جدی احزاب سیاسی اسلامی دراین كشور از سال 1990 همراه با وحدت یمن آغاز شد. فضای باز سیاسی این دوره مجال مناسبی برای فعالیت‌های مطلوب نظر اسلام گرایان ایجاد كرد، ‌به نحوی كه آن‌ها به زودی به عنوان تاثیرگذارترین جریان‌های سیاسی در فضای جدید این كشور تلقی شدند.
با این وجود احزاب سیاسی اسلام گرا از تمام توانشان برای مشاركت فعال و زمینه سازی برای حضور گسترده تر در روندهای سیاسی،‌ اجتماعی روز استفاده می‌كنند. این احزاب با توجه به دامنه‌ی فعالیت‌شان پایگاه‌های مردمی وسیعی دارند و می‌توانند از این ابزار برای حضور فعال‌تر در ساختارهای سیاسی یمن بهره بگیرند.
جریانات اصلاح طلب و محافظه كار اسلامی و جنبش‌های تندرو اعم از سنی و زیدی،‌ گرایش‌های متفاوت جنبش‌های اسلامی در كشور یمن محسوب می‌شوند كه ما در این مقاله سعی كرده‌ایم مبانی فكری و تحولات تاریخی آن‌ها را معرفی كنیم. به رغم تمام نقاط قوت جنبش‌های اسلامی در یمن آن‌ها برای ادامه نقش آفرینی و مشاركت سیاسی فعال در جامعه یمن باید به بعضی از نقاط ضعف عمده‌ی خود غلبه نمایند. ضعف‌های ساختاری و سازماندهی در این احزاب و غلبه‌ی نگرش‌های تنگ نظرانه‌ی مذهبی به یك دیگر، از عمده‌ی این ضعف‌ها محسوب می‌شود.
در هر حال جنبش‌های اسلامی در یمن با وجود تمام قرائت‌های متكثر از آن یكی از مهم‌ترین عوامل تحولات یمن به شمار می‌روند و نقش مهم و بزرگ در جامعه ایفاء می‌كنند و آشنایی با آن‌ها و مبانی فكریشان، ‌ما را در درك و تحلیل رویدادهای فكری، ‌سیاسی و اقتصادی جدید این جامعه یاری خواهد داد.
منابع :
البردونی، عبدالله،‌ الیمن الجمهوری،‌ مطابع الكتاب العربی، دمشق 1983
الثوری،‌علی،‌تاریخ الیمن السیاسی فی القرون 19 عشر نتشارت، عدن، 1995
الحركات الاسلامیه و الدیمقراطیه،‌سلسله كتب المستقبل العربی، مركز دراسات الوحده العربیه،‌بیروت 1999
الخیوانی، عبدالكریم، الفاعلون غیرالرسمیین فی الیمن، مركزالجزیره،‌الدوحه،‌2011
السقاف، محمد علی، الحركات الاسلامیه و العنف فی الیمن،‌انتشارات مدبول یمصر، 2000
الغشمی،‌محمد،‌تاریخ الیمن المعاصر،‌انتشارات مدبولی، القاهره، 1995
الشیبانی، عبدالملك، مسیره الاصلاح،‌صنعا،‌دار السلام،‌1993
الاصولیه الاسلامیه فی عصرنا الراهن، سلسله كتاب (قضایا فكریه)،‌ القاهره 1993
الیمن و العالم،‌ندوه،‌ الناشر مركز المستقبل،‌مكتبه مدبولی، القاهره،‌2001
خواتی، محمد شفق، امامت از دیدگاه زیدیه و امامیه،‌فصل نامه طلوع، سال ششم، شماره 21،‌بهار هشتاد و شش دكمجیان،‌هرایر،‌اسلام در انقلاب،‌جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب،‌بررسی پدیده بنیادگرای اسلامی،‌ مترجم حمید احمدی،‌انتشارات كیهان، تهران، 1383
صالح،‌سعید،‌الاخوان المسلمین فی الیمن،‌ انتشارات، مدبول الیمن،‌1998
صحیفه الحقیقه از شماره یك تا 99، یمن صعده 2011-2012
كریملو،‌داوود، جمهوریی من، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه، 1374
قاسم سعید،‌ عبدالكریم،‌الاخوان المسلمون و الحركه الاصولیه، فی الیمن، مكتبه مراد، صنعا، 1998
عبدالله احمد، عارف، مقدمه فی دراسه الاتجاهات الكفریه و السیاسیه فی الیمن،‌دارالهادی،‌بیروت، 1995
عبدالرحیم، عبدالله، الی منثوره و ثوار،‌ دارالحمیری صنعاء،‌ 20011
عبده علی،‌صادق،‌ الحركات الاجتماعی هوالسیاسیه فی الیمن، دارالهمذانی، عدن 1988
phillips, Sarah, Yemen and the politics of permanent crisis (new york: routledge,2011.
http://www.alsahwanet.net/print.asp? sub no=8 2007-01-20-54088
http://arabic.cnn.com/2007/middle-east/3/19/shiite.yemen/
http://www.alsrabiya.net/views/2007/10/29/40941.html
htpp://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Artclea-C&cid=1212925413069&pagena me=Zone-Arabic-Daawa0/02FDWALayout
http://arabic.cnn.com/2006/yemen.2006/9/15/yaman.terror/index.html
http://newsecul.ipower.com/2007/Articles/Farsi Articles-Ottaway071907.htm
http://wwwaljazeera-online.net/index.php?t=9&id=56
http://al-islah.net/new/islah.aspx?id=2
http://alhakk.net/2012-03-15-20-50-49/2012-03-15-20-54-18/221-2012-03-21-20-57-38.html
http://sawtshouraonline.com/index.php? option=com-k27view=item&id=461

پی‌نوشت‌ها:

*- دانشجوی دكترای جامعه شناسی سیاسی دانشگاه تربیت مدرس
alragh.abdulrahman@Gmail.com
alrajeh@modares.as.ir
1- عبده علی، صادق، الحركات الاجتماعیه و السیاسیه فی الیمن،‌دار المهذانی،‌عدن 1988
2- البردونی،‌عبدالله،‌الیمن الجمهوری،‌مطابع الكتاب العربی،‌دمشق 1983
3-الغشمی،‌محمد،‌تاریخ الیمن المعاصر، انتشارات مدبولی،‌ القاهره،‌1995 ص 102
4- Sarahphillips, Yemen and the politics of permanent crisis (new york: routledge,2011.
5- السقاف،‌ محمد علی،‌الحركات الاسلامیه و العنف فی الیمن، نتشارات مدبولی مصر،‌2000 ص 95.
6-http://newsecul.ipower.com/2007/Articles/Farsi Articles-Ottaway071907.htm
7- الیمن و العالم،‌ندوه،‌الناشر مركز المستقبل، مكتبه مدبولی،‌القاهره، 2001، ص 123
8- دكمجیان،‌هرایر،‌اسلام در انقلاب، جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب،‌بررسی پدیده بنیادگرای اسلامی، مترجم دكتر حمید احمدی،‌انتشارات كیهان، تهران، 1383
9- الحركات الاسلامیه والد یمقراطیه،‌ سلسله كتب المستقبل العربی، مركز دراسات الوحده العربیه،‌بیروت 1999 ص 76
10- الاصولیه الاسلامیه فی عصرنا الراهن، سلسله كتاب (قضایا فكریه)،‌القاهره 1993 ص 436
11- الاصولیه الاسلامیه فی عصرنا الراهن، سلسله كتاب (قضایا فكریه)،‌ القاهره 1993 ص 438
12- Sarahphillips, Yemen and the politics of permanent crisis (new york: routledge,2011
13- الشیبانی، عبدالملك،‌مسیره الاصلاح،‌صنعا،‌دارالسلام، 1993
14- صالح،‌سعید، الاخوان المسلمین فی الیمن، مكتبه مدبولی، 1998، ص 112
15-همان،‌ص 134
16- برای اطلاع بیشتر در این مورد می‌توانید به سایت زیر مراجعه كنید. http://www.ikhwan.net/wiki/index.php
17-قاسم سعید،‌عبدالكریم،‌الاخوان المسلمون و الحركه الاصولیه فی الیمن،‌مكتبه مراد،‌صنعا،‌1998 ص 134
18- عبدالكریم،‌همان ص 145
19- صالح،‌سعید،‌همان ص 142
20- الیمن و العالم،‌همان ص 162
21- الیمن و العالم، ندوه،‌الناشر مركز المستقبل،‌مكتبه مدبولی، القاهره،‌2001
22- الحركات الاسلامیه، همان ص 119
23-http://al-islah.net/new/islah.aspx=2
24- برای مطالعه بیشتر به سایت رسمی جنبش انصارالله مراجعه فرمایید:http://www.ansaruallah.com
25- الثوری، علی، تاریخ الیمن السیاسی فی القرن 19 عشر انتشارات عدن، 1995 ص 53.
26- سوره بقره آیه 143
27- الحركات الاسلامیه فی الیمن،‌همان،‌ص 246
28-http://sawtshouraonline.com/index.php? option=com-k27view=item&id=461
29- الیمن و العالم، همان ص 181
30- الیمن و العالم،‌همان ص 183
31- سوره هود آیه 118
32- الیمن و العالم،‌ص 189
33- خواتی، محمد شفق، امامت از دیدگاه زیدیه و امامیه،‌فصل نامه طلوع، سال ششم، شماره 21، بهارهشتاد و شش ص 93
34- شورای علما برای انتخاب امام زیدی به وسیله امام یحیی حمید الدین در سال 1918 لغو گردید و او نظام پادشاهی وراثتی را جایگزین سنت قبلی نمود.
35- الحركات الاسلامیه و الدیمقراطیه، همان،‌ص111
36- الثوری،‌ علی، همان،‌ص 85
37- سوره آل عمران، آیه 104
38- الحركات الاسلامیه و الدیمقراطیه،‌همان،‌ص 132
39- http://alhakk.net/2012-03-15-20-50-49/2012-03-15-20-54-18/221-2012-03-21-20-57-38.html
40-http://alhakk.net/2012-03-15-20-50-49/2012-03-15-20-55-43.html
41- جایگاه مهم و بزرگی كه حزب الحق برای علماء قائل می‌شود باعث ایجاد شائبه ای در مورد كوشش حزب برای احیای نظام امامت زیدی توسط مخالفینش شده است.
42- الیمن و العالم، همان 209
43- السقاف،‌محمد علی،‌الحركات الاسلامیه و العنف فی الیمن، نتشارت مدبولی مصر 2000
44- http://arabic.cnn.com/2007/middle-east/3/19/shiite. yemen
45- حزب الحق تنها حزب زیدی مذهب قائل به تعقیب روش‌های مسالمت آمیز در صحنه‌های سیاسی نیست. احزاب كوچك تر و حاشیه ای دیگر نظیر «حزب العمل الاسلامی» از جمله این گروه‌های زیدی هستند. نقش كمرنگ و ضعیف این احزاب در صحنه سیاسی،‌فكری یمن ما را از پرداختن به آن ها،‌ بی نیاز یم سازد.
46-الحركات الاسلامیه و العنف،‌همان ص 139
47- برای اطلاع بیشتر می‌توانید به اثر زیر مراجعه كنید:
دكمجیان، هرایر، اسلام در انقلاب، جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب، بررسی پدیده بنیادگرای اسلامی، مترجم دكتر حمید احمدی،‌انتشارات كیهان، تهران، 1383
48- البته دولت یمن جریان‌های مسلح معارض با خود را معمولاً محصول مداخله جویی برخی قدرت‌های منطقه ای می‌داند كه پرداختن به آن خارج از موضوع این مقاله است.
49-http://arabic.cnn.com/2006/yemen.2006/9/15/yaman.terror/index.html
50-http://arabic.cnn.com/2006/yemen.2006/9/15/yaman.terror/index.html
51- السقاف،‌محمد علی،‌ الحركات الاسلامیه و العنف فی الیمن، نتشارت مدبولی مصر 2000، لص 378
52- همان،‌ 401
53- الحركات الاسلامیه و العنف،‌ص 143
54- السقاف،‌همان،‌216
55-htpp://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Artclea-C&cid=12129254
56-htpp://www.albaidha.net/vb/Showthread.php?t=34437
57-htpp://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Artclea-C&cid=12129254
58- مراجعه كنید به سخنرانی‌های سید حسین بدر الدین الحوثیhttp://portal.ansaruallah.com/?songs=class=13
59-http://ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=108614
60-http://www.alsahwanet.net/priint.asp?sub-no=8 2007-01-20-54088
61-برای اطلاع بیشتر در این مورد می‌توانید به سایتاین جنبش مراجعت كنید.http://www.ansaruallah.com
62-http://portal.ansaruallah.com/?songs=class=12
63-روزنامه حقیقت،‌لعدد الخامس السنه الاولی 2011
64- http://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=108614
65- سخنرانی رهبر جنبش انصارالله سید عبدالملك الحوثی -http://portal.ansaruallah.com/?programs=class&class=29
66- الخیوانی،‌عبدالكریم،‌الفاعلون غیر الرسمیین فی الیمن،‌مركز الجزیره،‌الدوحه، 2011، ص 133
67- برخی جزئیات این توافق نامه در این منابع منعكس گردیده است.
htpp://www.albaidha.net/articles/2008/02/01/45029 html
http://www.daralhayat.com/sepecial/07-20008/Article*-2008/Article-20080711-12da0451-cOa&--10ed-0007-ae6ae69643/story.html

منبع مقاله :
حاتمی، محمد رضا، بحرانی، مرتضی؛ (1392)، دایرة المعارف جنبش‌های اسلامی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ اول.